Dzieje Jaćwingów i Jaćwieży
W połowie pierwszego tysiąclecia przed naszą erą na tereny obecnych północno-wschodnich ziem Polski przywędrował z dorzeczy Dniepru lud niesłowiański, Bałtowie Zachodni. Stanowił on początek wykształconych w późniejszych wiekach nacji Prusów, Jaćwingów, Litwinów i Łotyszy. Bałtowie tworzyli związki rodowo-plemienne, na czele których stała starszyzna. Zakładali swoje osady na półwyspach, na wzniesieniach w pobliżu jezior lub wzdłuż rzek. Akweny były wtedy nie tylko źródłem wody pitnej, ale i jedynymi łatwymi szlakami komunikacyjnymi w pierwotnej puszczy. Stanowiły też swego rodzaju przeszkodę dla nieproszonych gości. W Krainie Wielkich Jezior ukształtowała się tzw. kultura kurhanów zachodnich, zaś na wschód od Suwałk, w dorzeczu Niemna, kultura z ceramiką sztrychowaną (kreskowaną).
Na przełomie II i III w. naszej ery nastąpił wyraźny przyrost demograficzny plemion zachodniobałtyjskich oraz znaczny rozwój ich kultury. W czasie wędrówki ludów po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego, gdy plemiona germańskie opuściły tereny na wschód od Wisły, Bałtowie przesunęli się nieco na zachód. Obszar plemion jaćwieskich powiększył się więc i sięgał niemal od Wielkich Jezior Mazurskich na zachodzie, po Niemen na północy i Biebrzę na południu.
Głównym zajęciem Jaćwingów było rolnictwo: uprawiali zboża, hodowali owce, świnie i konie tarpany (czaszki tych zwierząt znaleziono podczas wykopalisk). Miejsc na pola i pastwiska nie było jednak zbyt dużo w ówczesnej pierwotnej puszczy, dlatego nieobce było im też łowiectwo, rybołówstwo, zbieractwo i bartnictwo. Sami wytapiali żelazo z rud darniowych, wytwarzali narzędzia potrzebne do pracy, przedmioty codziennego użytku, elementy uzbrojenia, ozdoby. Kowalstwo, garncarstwo i rogownictwo stały na wysokim poziomie.
W zapiskach polskich i krzyżackich kronikarzy średniowiecznych oraz w latopisach ruskich znajdują się wzmianki o wyprawach na tereny Jaćwieży, które były prawdopodobnie reakcją na łupieżcze najazdy Jaćwingów na sąsiednie państwa. Podobno zapuszczali się oni bardzo daleko, nawet w okolice Lublina, Drohiczyna, Grudziądza.
Spodziewając się odwetu za grabieże, swoje domy i spichlerze budowali często Jaćwingowie na drewnianym ruszcie, który tworzyli na płyciznach jezior wbijając w dno drewniane pale. Tak skonstruowane osady chronili dodatkowo żerdziami wbitymi w dno dokoła domostw, aby uniemożliwić wrogowi atak od strony jeziora przy użyciu łodzi. Z osady do brzegu prowadził długi pomost.
Z czasem wybierani na czas wojny wodzowie prawdopodobnie próbowali rozciągać swoją władzę na czas pokoju. W średniowieczu centra plemienne Jaćwingów zaczęły się stopniowo przekształcać we włości feudalne, małe księstewka, którymi rządziła arystokracja wybierana spośród najbardziej walecznych wojowników.
Kilka wzgórz dawnej Jaćwieży nosi nazwę Gór Zamkowych (koło Szurpił, Gołdapi, Osinek). Zachowały się na nich ślady w postaci wałów, umocnień, świadczące o tym, że wznosiły się na nich potężne grodziska. Szczególnie korzystne położenie miała warownia szurpilska. Górę Zamkową, na której była zbudowana, otaczają 3 jeziora: Szurpiły, Tchliczysko (zwane też Kluczysko), oraz Jeglówek z mniejszym Jeglóweczkiem. W pobliżu tej największej warowni znajdują się też Góra Cmentarna z jaćwieskim cmentarzyskiem i Góra Kościelna z pozostałościami po świątyni. Nazwy wzniesień powstały oczywiście w czasach znacznie późniejszych, a pochodzą od funkcji, które wzgórza te pełniły.
Z XIII w. pochodzą najwcześniejsze zapisy na temat wodzów jaćwieskich, którzy próbowali zjednoczyć Jaćwież. Byli to Komat i Skomand (od imienia tego drugiego wzięły prawdopodobnie swoje nazwy: miejscowość Skomętno, jezioro Skomętno Wielkie oraz Skomandberg – Góra Skomanda – wzgórze znajdujące się w tamtejszym lesie (jego nazwa pochodzi ze źródeł niemieckojęzycznych). Jednak nigdy nie doszło do całkowitego zjednoczenia plemion jaćwieskich, scentralizowania władzy, ani utworzenia armii, która była potrzebna, by obronić się przed coraz lepiej zorganizowanymi najazdami sąsiadów.
Przyjmuje się rok 1283 za koniec władania Jaćwingów omawianymi tu ziemiami. Był to rok ich ostatecznej klęski poprzedzonej trzydziestoletnią walką z Zakonem Krzyżackim (wcześniej Jaćwingowie zmagali się w walkach z wojami mazowieckimi, ruskimi, litewskimi).
Wyniki prac wykopaliskowych prowadzonych w ostatnich latach przeczą jednakże tezie o całkowitym wytępieniu Jaćwingów przez Krzyżaków. Część z nich Krzyżacy wzięli prawdopodobnie do niewoli, a część zapewne uciekła w obliczu nieuniknionej klęski. Charakterystyczne dla Jaćwingów wyroby znajdywane przez archeologów datuje się nawet na XV i XVI w.
W pobliżu wsi Szwajcaria (tuż za Suwałkami) znajduje się Rezerwat „Cmentarzysko Jaćwingów”. W II -V w. na terenie dzisiejszych wsi Szwajcaria i Osinki Jaćwingowie mieli tu swoje centrum plemienne. Kurhany sprzed półtora tysiąca lat, nazywane jeszcze do niedawna przez ludność szwedzkimi okopami, na wniosek Antoniego Patli, zbadane zostały przez archeologów. Pracami wykopaliskowymi kierował profesor Uniwersytetu Warszawskiego Włodzimierz Antoniewicz.
Jaćwingowie stosowali 2 rodzaje pochówku:
szkieletowy (wcześniejszy) – ciało zmarłego układali głową w kierunku północnym, gromadzili przy nim narzędzia i ozdoby, które człowiek ten wykorzystywał za życia, a następnie przysypywali to piaskiem i okładali dużą ilością kamieni – powstawał w ten sposób kurhan. Największe kurhany usypywali wodzom (tzw. pochówek książęcy), a wraz z nimi grzebali też ich konia.
ciałopalny (póżniejszy) – prochy pozostałe po spaleniu ciała zmarłego zamykano w glinianej urnie (popielnicy), a następnie przykrywano piaskiem i kamieniami.
Wiele innych ciekawych informacji o Jaćwingach usłyszeć można, a jednocześnie znaleziska pojaćwieskie podziwiać, w Muzeum Okręgowym w Suwałkach przy ulicy Kościuszki.
Suwalszczyzna
Suwalszczyzna to ostatnie miejsce w kraju, z którego, przed mniej więcej 10 tys. lat, ustąpił olbrzymi lodowiec skandynawski. Zostawił po sobie pamiątkę w postaci niezwykłej rzeźby terenu.
Niezbyt uważny obserwator ze spuścizny po lodowcu dostrzega jedynie jeziora, a tymczasem znawcy dziejów Ziemi mówią o Suwalszczyźnie, że jest prawdziwym muzeum geomorfologicznym ze swoimi wzgórzami morenowymi, ozami, kemami, głazowiskami, drumlinami czy wiszącymi dolinami. Najpiękniejsze tereny północno-wschodniej Polski otoczono ochroną tworząc tu, na wniosek wielkiego miłośnika Suwalszczyzny, Antoniego Patli, pierwszy w Polsce park krajobrazowy.
Suwalski Park Krajobrazowy powstał w 1976 r. Siedziba zarządu Parku znajduje się w malowniczo położonym nad rozlewiskiem Czarnej Hańczy, Turtulu.
Nasz region posiada wspaniałe warunki do uprawiania turystyki wodnej, pieszej i rowerowej. Atrakcje Suwalskiego Parku Krajobrazowego i Wigierskiego Parku Narodowego zaspokoją wymagania nawet najwybredniejszych amatorów aktywnego wypoczynku. A amatorzy narciarstwa mają już do dyspozycji pierwszy stok z wyciągiem i obietnicę kilku kolejnych na następną zimę.
Znaleziska archeologiczne świadczą o tym, że pierwsi osadnicy pojawili się na terenach obecnej Suwalszczyzny na krótko po ustąpieniu lodowca, tj. ok. 8 000 lat p.n.e.
Lepiej poznanymi gospodarzami tych terenów, niestety prawie wyłącznie dzięki wykopaliskom, bo oni sami nie wykształcili pisma, są Jaćwingowie, niesłowiański lud bałtyjski, który zamieszkiwał te tereny od I do końca XIII w n.e.
Od roku 1283 trwały walki o ziemie pojaćwieskie. Prowadził je katolicki Zakon Krzyżacki z pogańską wtedy Litwą. Osłabienie klęską pod Grunwaldem i wzgląd na silny układ Litwy z Polską sprawiły, że w 1422 roku Krzyżacy zawarli pokój z Litwą i ustalili granicę obu państw na wschód od dzisiejszych wsi: Przerośl, Filipów, Raczki. Tak więc prawie cała Suwalszczyzna (miasta Suwałki jeszcze nie było, więc nazwa jest czysto umowna) weszła w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wielką puszczę Sudawską podzielono z czasem na trzy: Merecką, Przełomską i Perstuńską dla łatwiejszego nią administrowania i stopniowo zaczęto ją zasiedlać: najpierw osacznikami, potem rolnikami, a w dalszej kolejności ziemie te zaczęto nadawać urzędnikom państwowym.
Kontakt z państwowością polską miały omawiane ziemie poprzez Unię Polski i Litwy umacnianą od XIV do XVIII w. coraz to nowymi aktami prawnymi. Faktycznie jednak obecna Suwalszczyzna należała do woj. trockiego, które było administrowane przez Litwinów, gdyż na mocy unii lubelskiej z 1569 r. (ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego przyłączono wtedy do Korony tworząc tzw. Rzeczpospolitą Obojga Narodów – tygiel wielu kultur i wiar) zachowali oni niezależne urzędy, wojsko i skarb.
Po III rozbiorze Polski w 1795 r. Suwalszczyzna (Suwałki już istniały) dostała się pod panowanie pruskie. Jednak po 12 latach ten stan rzeczy uległ zmianie, gdyż w 1807 r., na mocy traktatu w Tylży, z ziem zaboru pruskiego utworzono Księstwo Warszawskie, w skład którego weszła ziemia zwana odtąd Suwalszczyzną. W 1815 r. na Kongresie Wiedeńskim powiększono ten obszar tworząc Królestwo Polskie, czyli tzw. kongresówkę, połączoną jednak z Rosją unią personalną.
W czasie I wojny światowej , a więc po ok. 100 latach, Suwalszczyzna znów, choć na krótko, zajęta została przez Niemców. W 1919 r., po konferencji pokojowej w Paryżu i podpisaniu traktatu wersalskiego, opuścili oni jednak te tereny. Zanim 8 grudnia 1919 r. ustanowiona została granica Polski na północnym wschodzie, w sierpniu Suwalszczyzna stała się areną walki między Polakami i Litwinami o Sejny i ich okolice. Ostatecznie Sejneńszczyzna włączone została do Polski
W okresie międzywojennym Suwalszczyzna była częścią woj. białostockiego. Natomiast we wrześniu 1939 r. północna część Suwalszczyzny z Suwałkami, znalazła się pod okupacją niemiecką, a południowa, z Augustowem, zajęta była przez Związek Radziecki. W 1941 r., po wypowiedzeniu wojny Sowietom, Niemcy przejęli cały region.
Po II wojnie Suwalszczyzna do 1975 r. pozostawała w granicach administracyjnych woj. białostockiego. Od roku 1975 do 1999 byliśmy już mieszkańcami woj. suwalskiego, a obecnie znów należymy do większego województwa, którego stolica znajduje się w Białymstoku. Województwo nosi tym razem nazwę podlaskiego, jednak utożsamianie Suwalszczyzny z Podlasiem jest nonsensem podobnego kalibru, co nazywanie Pojezierza Suwalskiego – Mazurami.
Suwałki
Patronami Suwałk są święty Romuald, założyciel zakonu kamedułów we Włoszech, oraz święty Roch, który ma chronić nasze miasto od zarazy. Herb miasta pochodzi ze „znaku pieczętnego” zaprojektowanego przez kamedułów wigierskich dla miasta Suwałki. Góra Koronna symbolizuje okolice dawnego eremu na Montis Coronae, z którego włoscy zakonnicy przybyli do Polski, korona to symbol opieki królewskiej nad miastem, a towarzyszący świętemu Rochowi pies to znak wierności i posłuszeństwa poddanych.
Historia naszego miasta liczy ponad 300 lat. Pierwsza wzmianka o wsi Suwałki pochodzi z 1688 r. Założyli ją w swoich dobrach klasztornych zakonnicy z Wigier – kameduli, których na te ziemie sprowadził rok wcześniej król Jan Kazimierz.
W roku 1700 istniały już Suwałki Małe i Suwałki Wielkie. 15 lat później przeor klasztoru, ksiądz Ildefons, wydał dokument zakładający miasto. 2 maja 1720 r. przywilej króla Augusta II zakończył proces jego tworzenia.
Suwałki rozwijały się szybko, a jedną z ważniejszych przyczyn dynamicznego rozwoju miasta było jego położenie przy ważnym szlaku komunikacyjnym – trakcie z Grodna i Merecza do Królewca. Z końcem wieku liczyły ok. 1200 mieszkańców.
Po III rozbiorze Polski w 1795 r. Suwałki włączone zostały na 12 lat do Prus Nowowschodnich. Nasze miasto było wtedy siedzibą władz powiatu wigierskiego. W 1802 r. Prusacy pozwolili osiedlać się w Suwałkach Żydom. W połowie wieku stanowili już oni 50% mieszkańców miasta.
W 1807 r. na mocy traktatu tylżyckiego powstało Księstwo Warszawskie. Suwalszczyzna znalazła się wtedy w jego granicach, a od roku 1815 w granicach Królestwa Polskiego. Suwałki zostały wtedy po raz pierwszy stolicą województwa… augustowskiego!
Lata 1816 – 1866 to „złote półwiecze” Suwałk.
To właśnie z tamtych czasów pochodzą najcenniejsze budowle Starówki. Klasycystyczny styl zabudowy centrum to efekt pracy doskonałych architektów: Karola Majerskiego, Piotra Aignera, Henryka Marconiego, Wacława Ritschela, Antonia Corazziego, Wojciecha Szpinalskiego i Ludwika Jabłońskiego. Rozbudowie miasta towarzyszył intensywny rozwój życia kulturalnego i oświatowego.
Po oddaniu do użytku linii kolejowej z Warszawy do Petersburga przez Białystok w 1862 r., rozwój Suwałk został zahamowany. Dopiero w latach 1896 – 1898 zbudowano odnogę kolei warszawsko – petersburskiej, która zapewniła Suwałkom sprawne połączenie z resztą kraju.
W 1912 r. Suwałki liczyły sobie 24 740 mieszkańców. Skład wyznaniowy Suwalczan przedstawiał się następująco:
13 990 osób wyznania mojżeszowego
9048 – katolików
804 ewangelików
728 – prawosławnych
168 – Rosjan staroobrzędowców
2 mahometan
Dodatkowo w mieście stacjonowało ok. 10 tys. żołnierzy armii rosyjskiej. Pozostały po nich do dziś budynki wojskowe przy ulicach Pułaskiego i Wojska Polskiego.
Po II wojnie światowej odbudowa i rozwój miasta przebiegały bardzo wolno. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy były olbrzymie straty w ludności. W 1945 r. mieszkało w Suwałkach zaledwie 13,7 tys. osób.
Ponowne ożywienie grodu nad Czarną Hańczą spowodował awans naszego miasta na stolicę województwa w roku 1975.
W 1977 r Suwałki liczyły zaledwie 34 tys. mieszkańców (por. rok 1912). W ciągu 20 lat liczba mieszkańców naszego miasta podwoiła się, w dużej mierze z powodu migracji ludności, której zaoferowano tu wiele nowych miejsc pracy. Obecnie żyje tu około 70 tys. suwalczan.
Suwałki dziś…
Od roku 1999 obowiązuje nowy podział administracyjny państwa. Część województwa suwalskiego z Suwałkami, Augustowem i Sejnami weszła w skład województwa podlaskiego, którego stolicą jest Białystok. Suwałki są drugim po Białymstoku miastem województwa podlaskiego i w dalszym ciągu pełnią funkcję administracyjnego, edukacyjnego, handlowo-usługowego, przemysłowego i kulturalnego centrum regionu.
Dni Suwałk, tzw. Suwaliada, obchodzone są zwykle na przełomie maja i czerwca.
Organizacją większości imprez kulturalnych w Suwałkach zajmują się Regionalny Ośrodek Kultury i Sztuki oraz Zespół Placówek Pracy Pozaszkolnej (dawny MDK).
W mieście odbywają się: Międzynarodowy Festiwal Ludowych Zespołów Tanecznych „Młodzież dla Europy”, Festiwal „Hora Cantavi”, Filharmonia „Aukso”, Suwalski Jarmark Folkloru, Przegląd Piosenki Żeglarskiej „Szanty”, Ogólnopolski Festiwal Piosenki Turystycznej i Harcerskiej „Wigierskie Muszelki”, Międzynarodowy Przegląd Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych „Wigraszek”, Festiwal Tańca i Piosenki „Marzeńtańce” i wiele innych ciekawych imprez kulturalnych.
Historię Suwałk i regionu poznawać można w Muzeum Okręgowym, w Muzeum Wojska Polskiego oraz Muzeum Marii Konopnickiej, mieszczącym się w domu jej dzieciństwa przy ul. Kościuszki. Wystawy malarstwa i fotografii prezentują galerie Chłodna 20, PAcamera, Pizzeria Rozmarino.
Czasopisma wydawane w Suwałkach to: Tygodnik Suwalski, Tygodnik Suwalsko-Mazurski „Krajobrazy” oraz kwartalnik poświęcony historii i przyrodzie regionu – „Jaćwież”.
Władze miasta podpisały umowy z miastami z Francji (Grand Synthe), Niemiec (Waren), Litwy (Mariampol, Druskienniki, Alytus) i Estonii (Vöru) i aktywnie z nimi współpracują. Za podjęte przez władze Suwałk inicjatywy w zakresie ochrony środowiska i rozwoju przedsiębiorczości oraz za aktywność w umacnianiu procesu integracji europejskiej, miasto zostało uhonorowane przez Radę Europy prestiżowymi nagrodami: dyplomem Rady Europy (1993 r.), flagą Rady Europy (1995 r.) oraz medalem honorowym Rady Europy (1996 r.).
Nasze miasto pełni (jak za dawnych lat) ważną rolę węzła komunikacji drogowej. Obecny charakter funkcjonowania miasta wyznacza właśnie położenie w strefie przygranicznej w bezpośrednim sąsiedztwie trzech państw: Rosji (Obwód Kaliningradzki), Litwy i Białorusi oraz na trasie międzynarodowej drogi szybkiego ruchu „Via Baltica” – łączącej Helsinki z Warszawą, która docelowo ma być autostradą Berlin – Helsinki.
Suwałki mają połączenia z następującymi przejściami granicznymi:
przejścia drogowe z Litwą w Budzisku i Ogrodnikach
przejście kolejowe z Litwą w Trakiszkach
przejścia drogowe z Obwodem Kaliningradzkim Rosji w Gołdapi (osobowe).
Tekst pochodzi ze strony internetowej Szkoły Podstawowej nr
11 w Suwałkach
sp11suwalki.pl